Voor meer Shell schandalen zie: https://milieudefensie.nl/gas/nieuws/de-12-grofste-shell-schandalen
Probeert u het eens voor te stellen: de Nederlandse politie brandt 10 Groningse dorpen plat. Omdat mensen protesteren tegen de gaswinning. De exploitant van de gaswinning is hiervoor mede-verantwoordelijk. Wat zou u van van zo’n bedrijf denken?
Zo’n scenario is natuurlijk te bizar voor woorden. Toch is dit precies wat er is gebeurd in Nigeria tussen 1993 en 1995. Protesten tegen de vervuilende oliewinning werden hardhandig neergeslagen door het Nigeriaanse leger. Mensen werden zonder vorm van proces doodgeschoten, gemarteld en verkracht. Volgens een recent rapport van Amnesty International is Shell hiervoor medeverantwoordelijk. Het Openbaar Ministerie heeft beloofd de stukken te gaan bestuderen.
Dit is niet de eerste keer dat Shell in opspraak raakt. Het Groninger Gasberaad heeft onlangs een brief geschreven aan Koning Willem-Alexander waarin zij oproept Shell het predicaat ‘koninklijk’ te ontnemen (Greenpeace heeft deze actie nu overgenomen, teken de online petitie hier ). Volgens de brief is de oliegigant meerdere malen veroordeeld tot boetes en schikkingen, waardoor de ‘bedrijfsvoering niet meer onberispelijk is’.
Niet het eerste schandaal
Voorbeelden hiervan zijn er genoeg. In Brazilië en in Argentinië is Shell veroordeeld tot forse boetes vanwege milieuschade. Het weigert deze te betalen. In Manilla op de Filipijnen was Shell mede eigenaar van een enorm oliedepot midden in een dichtbevolkte woonwijk. Bij brand zouden de gevolgen catastrofaal zijn. Het lukte bewoners via de rechter af te dwingen dat het depot moest verhuizen. Shell haalde juridisch alles uit de kast om dit te voorkomen.
Als we de klimaatdoelstellingen van Parijs willen halen, kan er zeker geen sprake meer zijn van nieuwe fossiele exploraties. Toch besloot Shell onlangs nog een groot olie en gasveld op de Noordzee te laten herontwikkelen. Nog maar 8% van haar investeringen is duurzaam.
Een permanente olieramp
Vanaf de jaren vijftig is Shell betrokken bij oliewinning in de Niger Delta in Nigeria. Al decennia lang vindt daar een permanente olieramp plaats waarbij Exxon Valdez en de Golf van Mexico in het niet vallen. In 50 jaar zijn 11 miljoen vaten weggelekt. Er wordt nauwelijks iets gedaan om de olie op te ruimen. Van schadevergoeding aan slachtoffers is al helemaal geen sprake.
Door de vervuiling van water en bodem is landbouw en visserij in grote gebieden onmogelijk geworden. De mangrovewouden in de rivierdelta worden bedreigd, net als vele diersoorten. De getroffen bevolking profiteert nauwelijks mee van de olie-inkomsten. Sommige bewoners proberen iets bij te verdienen door illegaal olie af te tappen uit de pijpleidingen.
Shell heeft lang aangevoerd dat dit de belangrijkste oorzaak is van de vele lekkages. Tijdens een eerdere rechtszaak heeft zij haar eigen verantwoordelijkheid moeten erkennen. Zij beheren de olie-infrastructuur in het gebied. De leidingen zijn verouderd, slecht onderhouden en beveiligd en lopen vaak dwars door dorpen heen.
De bevolking pikt het niet langer
In 1990 werd in Ogoni, een streek in de Niger Delta, de Movement for the Survival of the Ogoni People (MOSOP) opgericht uit protest tegen al deze vervuiling. Omdat zij geen gehoor kreeg bij de Nigeriaanse regering, richtten zij zich steeds meer op Shell. In januari 1993 verklaarden zij dat Shell niet meer welkom was in het gebied. Shell trok zich vervolgens terug omdat zij de veiligheid van haar personeel niet meer kon garanderen. Inderdaad waren er bedreigingen en geweldplegingen. MOSOP heeft de verantwoordelijkheid hiervoor altijd ontkend. Volgens Amnesty heeft zij juist geprobeerd de gewelddaden te stoppen.
Tegelijkertijd ging Shell door met voorbereidingen voor de aanleg van een nieuwe pijplijn. Zij riepen de hulp in van de Nigeriaanse veiligheidsdiensten om blokkades door de bevolking op te ruimen. Op 30 april 1993 openden deze het vuur op demonstranten die medewerkers van Shell probeerden tegen te houden. Er vielen 11 gewonden. Enkele dagen later viel er een dode bij een soortgelijk incident.
Verwoeste dorpen
Die zomer volgden ernstige represailles tegen de bevolking. Het gevolg: minstens 1000 doden, 10 verwoeste dorpen en 30.000 mensen op de vlucht. In de hele wereld werd met verontwaardiging en afgrijzen gereageerd. Zeker vanaf dat moment had Shell moeten weten dat vragen om miltaire bescherming het risico inhield van excessief geweld. Uit interne memo’s blijkt dat dit Shell al eerder bekend was.
Toch ging Shell hier gewoon mee door. Met goedkeuring van de hoofdkantoren in Londen en Den Haag. De interne documenten die Amnesty International heeft weten te bemachtigen geven een onthutsend beeld. Shell voerde voortdurend op het hoogste niveau overleg met de Nigeriaanse overheid. Zij hamerden steeds op de negatieve economische impact van de protesten, en vroegen openlijk om interventie om de orde te herstellen. Mensenrechten-schendingen kwamen nooit aan bod. Nooit heeft Shell voorgesteld om op een meer menselijke manier om te gaan met de grieven van de bevolking. Eenmaal heeft Shell zelfs geadviseerd om gevangenen vast te houden totdat lokale gemeenschappen zouden beloven de protesten te stoppen.
Actieve steun voor de repressie
Wanneer in november 1993 een staatsgreep wordt gepleegd, verslechterd de situatie nog verder. Er wordt een speciale militaire eenheid opgericht om de opstand neer te slaan. De commandant krijgt van Shell een honorarium. Deze commandant zou enige tijd later in een memo hebben gezegd dat Shell zijn activiteiten nog steeds niet kan hervatten – tenzij er ‘ruthless military operations’ worden ondernomen. Deze volgt enkele dagen later. De leiders van de MOSOP worden opgepakt op basis van een valse beschuldiging. Zij zouden verantwoordelijk zijn voor de moord op 4 gematigde clanleiders. Er volgen drie maanden van gewelddadige overvallen op dorpen in Ogoni. Buitengerechtelijke executies, martelingen, verkrachtingen, en willekeurige arrestaties zijn aan de orde van de dag.
Verschillende keren levert Shell steun aan de legereenheid die hiervoor verantwoordelijk is. Soms in de vorm van geheime betalingen, soms door het uitlenen van vrachtwagens en bussen of het verstrekken van voedsel. Eénmaal mag de commandant van de eenheid mee in een Shell helikopter. Een jaar later worden 9 leiders van de MOSOP terechtgesteld na een showproces dat internationaal tot verontwaardiging leidt. De VS en de EU leggen sancties op. Shell beweert dat zij heeft geprobeerd de leiders vrij te krijgen. Volgens Amnesty ontbreekt daarvoor ieder bewijs.
Er bestaat geen rechtstreeks bewijs dat Shell de Nigeriaanse regering heeft gevraagd mensen te executeren of te mishandelen. De rechter zal nu moeten uitmaken of de bewijzen voldoende zijn voor een veroordeling wegens medeplichtigheid of medeplegen van deze gruweldaden (d.w.z als het Openbaar Ministerie tot vervolging overgaat, hierover is helaas nog geen zekerheid). Op basis van de documenten lijkt het duidelijk dat Shell een morele verantwoordelijkheid draagt. Zeker gezien het feit dat bekend was tot wat voor wreedheden het Nigeriaanse leger in staat was.
Wat heeft dit met Nederland te maken?
Shell bezit (net als Exxon Mobile) 50% van de aandelen van de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Daarmee is zij medeverantwoordelijk voor het feit dat bij de gaswinning decennia lang de veiligheid van de bevolking nauwelijks een rol heeft gespeeld. Bij de afhandeling van schadeclaims als gevolg van aardbevingen is de NAM (en dus Shell) intimiderend te werk gegaan. Bewoners werden gedwongen in te stemmen met een zwijgcontract als ze een schadevergoeding wilden krijgen.
Shell heeft korte tijd geleden haar aansprakelijkheid voor dochteronderneming NAM opgezegd. Hierdoor zijn zij niet meer verplicht mee te betalen aan de aardbevingsschade in Groningen, wanneer de NAM deze niet meer kan betalen. Terwijl zij wel decennia hebben meegeprofiteerd van de gaswinning. Omdat de NAM nauwelijks winst meer maakt, is de kans groot dat de belastingbetaler hiervoor op moet draaien.
Als gevolg van de massale protesten is Shell vandaag (31 januari 2018) met de belofte gekomen dat ze toch weer bereid zijn garant te staan voor de NAM (wat juridisch gezien weer net een andere betekenis heeft dan ‘aansprakelijkheid’). Marjan van Loon gaf aan erg te zijn geschrokken dat er zo wordt getwijfeld aan hun integriteit. Veel mensen zullen nu de indruk hebben dat Shell zich alleen ethisch opstelt als ze het in hun portemonnee dreigen te voelen. Groningse automobilisten dreigen nu Shell te gaan boycotten.
Het wordt hoog tijd dat de koning duidelijk laat merken dat in dit land mensen belangrijker zijn dan winst.
Een overzicht van de klimaatproblematiek vindt u op klimaatinzicht.nl